Vũ Thị Ngọc Huấn, tên húy là Ngọc Xuyến (hay Ngọc Liên), phật hiệu Huệ trưởng kiên cố Đại bồ tát, sinh ngày 8 tháng 3 Giáp Thìn, Hoằng Định thứ 5 (1604); mất ngày 8 tháng 6 năm Bính Dần (1686). Bà là người họ Phạm, nguyên quán xã Minh Hạo, huyện Từ Liêm, phủ Quốc Oai[Ghi chú 1]. Từ nhỏ đã mồ côi cả cha lẫn mẹ, đi làm con nuôi Thượng tướng quân, Tham đốc đồng tri, Quận công Vũ Phúc An (Tất Phù), quê xã My Thự, huyện Đường An, phủ Thượng Hồng[Ghi chú 2][1][2].

Trước đó, do cha mẹ mất sớm, khoảng 10 tuổi Bà đã phải theo người bán cỏ ở ven kinh thành để kiếm sống. Quận công Vũ Phúc An khi đó làm quan ở cục vàng bạc thấy vậy nhận Bà làm con nuôi[3]. Khi 14 tuổi, Bà đã trở lên xinh đẹp, đoan trang, tư cách ôn nhuần, có đầy đủ tứ đức[2], được Trịnh Tạc (lúc đó còn làm Thế tử) đem lòng yêu mến, lấy làm vợ (năm 1619)[4]. Đến lúc Trịnh Tạc lên ngôi chúa (1657), bà trở thành cung phi, được phong làm Chiêu nghi[Ghi chú 3], Đệ nhất cung tần[1].

Bà và Trịnh Tạc có hai người con gái: (1). Trưởng công chúa Trịnh Thị Ngọc Án, được ví đẹp như một vầng trăng, một cành hoa trong vườn thượng uyển[2]; (2). Thứ công chúa Trịnh Thị Ngọc Giang (Cang)[Ghi chú 4], là con cháu dòng dõi nhà vua, lấy chồng danh giá, là trụ cột của đất nước[2]. Vũ Thị Ngọc Huấn và các con gái của Bà được đánh giá là xinh đẹp, giỏi giang và có tấm lòng từ bi, nhân hậu, thương người dân nghèo khổ, được người dân thời đó ghi nhớ công ơn, khắc bia, dựng tượng tôn thờ.